кумло кок уш2, КМ2 439
Административ шеледымаш муниципалитет швейцарий ситыдымаш улоИк ял гыч швейцарийысе кажне ужаш кантон шотлалтын, швейцарийысе конфедераций ышта. Суб тыгак шуко вес район але ял кантон шотлалтын ужаш-руш подразделений кантон. Калык нуным деч икмыняр шӱдӧ тӱжем диапазон (Цюрих), да икмыняр лу еҥ (Бистер), да территорий-влак 0 нунын деч. Кызытсе Гельветический республикын кече системысе нерлык муниципалитет-влак деке пӧртылаш. Швейцарийысе Конфедераций тошто семын, кажне ола ден ял гражданствым пуыман лийже манын, калыкым гына. Тиде йӧн дене пайдаланыше граждан-влакым сообщество икмыняр ешартыш да собственностьым закон дене келшыдымын аралыме. Тидын деч моло, ял да олаште тӱрлӧ кундем законым да правам уло. Швейцарийысе ик гражданствым ыштыме, могай олаш да нунын кучылталтмыштым да тошто ола арендатор тарзе, конфликт конден. Чодыраште права да ялысе у поян-влакым, да моло мланде участке-влакым собственностьыш муниципал тӱшка, кудым дене нуным палдарыме шуэш огыл"у ола", кудыжо, правил семын, йорло. Компромисс пунчал, тӧртык возен гельветический республикын муниципал лиеш, ончычсо семынак алан таче.
Кок политике посна ышташ лиеш, но чӱчкыдын тыгай организаций калыкышкат.
Икымше, манын муниципалитет, тудын гражданинже лийшаш улыт икгайлык да йӱклымаш йӧн дене сайлена органже палемдалтын гыч шогышо политик-резидент. Туге гынат, верысе сообщество-влакым дене пырля погынена да мландыште илыше кодеш, тудын буржуазий bürgergemeinde погыненыт.
Саманыште посредничество (1803-1814), да саманыште поснак Реставрироватлымаш (1814-1830), ик йомдарымаш гражданствым деке шуко лийын сеҥа.
Шӧрымӧ да политикыште уло чыла правам шыгыремдымаш лиеш муниципалитет шуко пурто политикым шуктышо, Bürgergemeinde деч посна членже. Тенийсе саманыште (1830-1848), южо кантонышто революций либерал икмыняр тыглай еҥым правам погаш полша. Моло кантон мер политикыште bürgergemeinden кучаш чарыме керт. 1866 ола, цюрих олаште марте нерген закон лийын огыл, молан манаш гын, илыш муниципалитет политике деке пӧртылаш. Пытартыш погын собственностьшо шукырак да муниципалитет-влак коклаште чӱчкыдын политик шотышто bürgergemeinde. Администраций унагудо да тӱрыс улыт деч шуко bürgergemeinden парышым ышта, погым кучылтмо да политик bürgergemeinde муниципалитет кодшо окса деч шога. Тудын марте лийын огыл политикым муниципалитетлаште налын погылан правам, тудын калык очередьыш (тугай школ-влакат, станцийыште пожар да т. да налогым, тудын тичмашыжым, нунылан утаралташ налын. Мутлан, бёрн олаш, погын деч вара тудо ужеш 1852 ий ончыч лийын огыл, ялыште налог политик мом поген налаш правам уло.
Тудым 1874 ий марте лийын огыл федерал конституцийже, федерал кӱкшытыштӧ чыла граждан-влакын иктӧр правам пуат да верысе политик-влак молан лийын швейцарий.
Тиде конституций пытартыш шергашыже ала-политике шотышто правашт да чыла деч поген bürgergemeinde орган сайлыше йӱклен. Ола, эмиграцийыште лектышым кугемдаш ола калык шагалемеш bürgergemeinde пайлаш членже. Тиде шуко тошто ыҥжым йомдарен Bürgergemeinde конден Но Bürgergemeinde коден, шке чурийже уло да тудо пуртымо, кудыж Bürgergemeinde гражданинже улам, правил семын, коча Bürgerrecht (гражданствым) деч посна гын, кушто нуно шочын кушто нуно илен кертеш але. Шочмо вер олмеш, швейцарийысе юридический документ, мутлан, паспортым, ашнашлан Bürgerort (гражданствым верыште але шочмо вер). Яллаште мер тыгак bürgergemeinde чӱчкыдын кучылтмо да кучем еҥын тӱшка поген. Кажне ял шке полномочийжым кантон да порыс-влакым палемдаш. Нуно муниципал полышым пуэн кертеш чӱктӧ, тыгай семын образованийын, медицине полышым да социальный, мер да транспорт налогым погеныт. Иктыже весыж деч централизаций варьироваться степенян кантоныш. Конституцийын кышкарже автономийым аралыме федерал муниципалитет-влакым палемденыт права кантон. Муниципалитет, правил семын, совет исполнительный вуйлатыше, мэр-н президентшын але вуйлатыше. Законодательный власть, граждан тӱшка погынымаш чыла шукталтеш, але парламент муниципал, кугыт дене муниципалитет, тыгак правам да муниципал кантонышто. Южо кантонышто, вес элын гражданинже, тыгак муниципал кӱкшытыштӧ швейцарийыште политик илыш ик жап лийын. Федерал кӱкшытыштӧ да кантонын семын, права дене пайдаланыше граждан-влакым политик, кугыжаныш демократийын вияш чӱктат, нуным муниципалитетлаште. Муниципалитет финансироватлалтеш вияш налог кӱшеш (мутлан, подоходный налог), утларак писылык дене вашталтыш але шагалрак палемдыме кантон (вес вариантыште Швейцарий). А кантон коклаште, тушто балансышкыже кусарыме парышым налог налогым тӱрлӧ кӱкшытан муниципалитет-влак коклаште. Швейцарий чот шотышто изи ял кугу улеш, але 1000 дене шагал калык, поснак яллаште. -Кушко отделенийыште кугыжаныш политикым ыштымаш да муниципалитетыш пуат полышым налмаште изи кумылжым профессионал-влакым кычалаш, кантон, правил семын, муниципалитет палемдыме цель кумылын ушнен. Муниципалитет тиде радамыш кондыман, 2010 ийыште 362 жап мучашышке гыч шуҥгалтеш, а кудыжо 2018 ийыште. Южо муниципалитет-влакым палемденыт кузе шкеже"ола"але"ял"(Дорф). Тиде йӱла сайрак лектышыш але тамга - мутлан, икмыняр ий эртара права ола муниципалитет-влак коклаште изирак ола гай верыш - да, правил семын, правам але муниципалитет огыл правовой политик-влакын порысышт кантон але федеральный закон але нӧлталаш. Статистике шотышто федерал ведомствын муниципалитет Швейцарийысе номерлалташ (Швейцарий мер идентификаций номерым). Почто коден кертат, але муниципалитет моло дене пырля ик але икмыняр ял вийым пыштен. Весе коклаште куд эн изи 2011 ий гыч 2014 да муниципалитетыш ушненыт, мер изи ужашыже семын кораҥаш тыршыман. Кодшо ныл ий 2011 дене, 2016 ийыште кок вес ялыш ушненыт. Базовый территориальный единицыште дек ешартыш семын муниципалитетлаште административно-территориальный шеледымаш, вес подразделенийжылан радамыш кантон верысе рат улыт. Тудын деке пуреныт.
